1. Arka Plan
1990 yılında kurulan Türkiye İnsan Hakları Vakfı’nın (TİHV) temel faaliyeti, işkence görenlerin ve yakınlarının yaşadıkları travma ile baş ederek fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik haline ulaşmalarına ve işkencenin önlenmesine katkı sağlamaktır. TİHV, 1 Mart 2021 tarihinde Avrupa Birliği desteğiyle ve İnsan Hakları Derneği (İHD), Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu (FIDH) ile İşkenceye Karşı Dünya Örgütü (OMCT) iş birliğinde, “İnsan Hakları Aktörlerinin Salgın Sonrası Dönemde Taban Merkezli Bir Yaklaşımla Korunması ve Desteklenmesi” programını başlatmıştır.
Programın ana amacı, insan hakları hareketinin zorlu bir ortamda dönüştürücü etki yaratabilme kapasitesini artırarak ve insan haklarını savunma hakkının gerçekleştirilmesine katkıda bulunarak insan hakları mücadelesinin güçlendirilmesini sağlamaktır. Bu amaç doğrultusunda planlanan çalışmalardan biri de baskı ve zorluklarla karşılaşan risk altındaki insan hakları savunucularına maddi destek sağlamaktır.
2. Maddi Destek Programının Amacı
Maddi Destek Programının amacı, insan hakları alanındaki faaliyetleri nedeniyle baskı ve zorluklarla karşılaşan insan hakları savunucularına ve yakınlarına maruz kaldıkları baskı ve zorlukların yaşamları üzerindeki etkilerini hafifletmek için maddi destek sağlamaktır.1
[1] Program kapsamına alınacak insan hakları savunucularının karşılaştığı baskı ve zorlukların neler olduğuna dair listeye “5- Kimler başvurabilir?” bölümünden ulaşılabilir.
3. Maddi Destek Programının Kapsamı
Program kapsamında her bir insan hakları savunucusuna en az 2.500 Euro, en fazla 10.000 Euro karşılığı Türk Lirası destek sağlanır. Programdan en az 50, en fazla 200 insan hakları savunucusu faydalanabilir.
4. Başvuru Tarihi
Çağrının 1 Nisan 2023’e kadar açık kalması planlanmakla birlikte, toplam destek bütçesinin tamamının başvurusu olumlu değerlendirilen insan hakları savunucularına ulaşması durumunda çağrı planlanandan önce sonlandırılır.
5. Kimler Başvurabilir?
İnsan hakları alanındaki faaliyetleri nedeniyle baskı ve zorluklarla karşılaşan tüm insan hakları savunucuları destek başvurusunda bulunabilir. Bu kapsamda,
- İnsan hakları alanındaki faaliyetleri nedeniyle kamu görevlileri veya kamu görevlilerinin yönlendirmesi ve teşvikiyle üçüncü kişiler tarafından gerçekleştirilen fiziksel ve sözlü saldırı
- İşkence ve kötü muamele
- Zorla kaybetme
- Yargısız infaz – faili meçhul cinayetler
- Yargısal ve idari taciz ve kriminalize etme (gözaltı, soruşturma, kovuşturma, tutuklanma, adil yargılanma hakkının ihlali, idari işlem, idari para cezası)
- Hedef gösterme (yetkililerin açıklamaları, medya, hükümet yanlısı kişi ve kurumlar tarafından)
- İnsan hakları alanındaki çalışmalarının engellemesi
vb. şekillerde baskı ve zorluklarla karşılaşan insan hakları savunucuları ve yakınları destek programına başvuruda bulunabilir.
Yukarıda paylaşılan liste insan hakları savunucularının günümüzde maruz kaldığı baskı ve zorluklar düşünülerek hazırlanmıştır. Fakat, insan hakları savunucularının insan hakları alanındaki faaliyetleri nedeniyle karşılaştığı baskı ve zorluklar, yaşadıkları bölgeye ve zamanın ekonomik, siyasal ve sosyal koşullarına göre değişiklik göstermektedir. Bu nedenle, bu listede yer almayan baskı ve zorluklara maruz kalan savunucuların yaşadığı baskı ve zorlukların insan hakları alanındaki faaliyetleri nedeniyle olduğunu ortaya koyması durumunda başvuruları değerlendirmeye alınabilir.
Kadın ve LGBTİ+ savunucuları başta olmak üzere, özel ihtiyaç sahibi insan hakları savunucularına ve Ankara, İstanbul ve İzmir dışında faaliyet gösteren ve yaşayan savunuculara öncelik verilir.
İnsan hakları savunucularının doğrudan başvuru yapamadığı durumlarda2 savunucunun yakınları da savunucunun onayını alarak destek başvurusunda bulunabilir. İnsan hakları savunucusunun yakınının destek programına başvurması durumunda değerlendirme sürecinde başvuruya ilişkin destekleyici belge talep edilebilir.
[2] İnsan hakları savunucusunun kayıp olduğu, yaşamını yitirdiği, hapishane veya hastanede olduğu durumlarda
6. Kimler Başvuramaz?
Aşağıdaki kişiler maddi destek programından yararlanamazlar:
- Eş zamanlı olarak aynı ya da benzer gerekçeler ile başka bir programdan destek alanlar
- Türkiye İnsan Hakları Vakfı merkez yönetiminde yer alanlar
- Destek Programı Değerlendirme Kurulunda yer alanlar
- Türkiye dışında yaşayanlar
- İnsan hakları savunucusunun yakınının savunucu adına yaptığı başvurularda, özellikli durumlar 3 dışında, savunucunun başvuru yapılmasına onayının olmaması halinde
[3] İnsan hakları savunucusunun kayıp olduğu ya da yaşamını yitirdiği durumlarda
7. Desteğin Kullanılabileceği Alanlar
İnsan hakları alanındaki faaliyetleri nedeniyle baskı ve zorluklara maruz kalan insan hakları savunucuları bu program kapsamında aşağıda yer alan destek alanları için en fazla 1 yıla varan destek başvurusunda bulunabilir.
İnsan hakları savunucularının insan hakları alanındaki faaliyetleri nedeniyle uğradığı adli taciz kapsamına giren hukuki süreçlerde yasal ve diğer konularla ilgili destek
- Avukatlık ve vekalet ücretleri
- Adli ve idari para cezaları da dahil kesinleşen ceza kapsamında ücretler/ödemeler
- Dava masrafları (dosya, yol, konaklama, harç vb.)
- İnsan hakları savunucularının ve yakınlarının duruşmalara katılmaları için yol ve konaklama masrafları ile gündelik ihtiyaçlarının karşılanması
İnsan hakları savunucularının insan hakları alanındaki faaliyetleri nedeniyle işini kaybetmesi durumunda sağlanacak destek
- Süreli kira desteği
- İşini kaybetmesi durumunda yaşamını idame ettirmesi için temel gereksinim desteği (gıda ve elektrik/su/ısınma/iletişim giderleri vb.)
- İşini kaybetmesi durumunda, işini kurması için sınırlı ekipman desteği
- İnsan hakları alanındaki çalışmalarını sürdürmesi için eğitim/kurs/konferans masrafları ve alana katkı yapacağı çalışmalara yönelik masraflar
İnsan hakları savunucularının insan hakları alanındaki faaliyetlerinden ötürü maruz kaldıkları baskı ve zorluklar nedeniyle ihtiyaç duydukları sosyal destek ve yer değiştirme desteği
- Süreli kira desteği
- Kendisinin eğitim masrafları (okul taksitleri, sınav ücretleri vb.)
- Kendisi için kitap, kırtasiye, giyim (eğitim-öğrenim kapsamında)
- Kendisi için mesleki/geliştirici kurslar ve kurs materyalleri
- Kendisi için hobi-spor kursları ve kurs materyalleri
- Ülke içinde taşınma durumunda nakliye masrafları
- Ev eşyası desteği (temel eşyalar)
İnsan hakları savunucularının insan hakları alanındaki faaliyetleri nedeniyle maruz kaldığı baskı ve tacizlerden doğrudan ve dolaylı olarak etkilenen yakınlarına destek
- Yakınlarının cezaevi ziyaretleri kapsamında yol ve konaklama masrafları ile gündelik ihtiyaçlarının karşılanması
- Yakınlarının eğitim masrafları (okul taksitleri, sınav ücretleri vb.)
- Yakınları için kitap, kırtasiye, giyim (eğitim-öğrenim kapsamında)
- Yakınları için mesleki/geliştirici kurslar ve kurs materyalleri
- Yakınları için hobi-spor kursları ve kurs materyalleri
- Yakınlarına yönelik psikolojik destek masrafları
- Yakınlarına yönelik tıbbi ve sosyal destek masrafları (Engelli yakınlar önceliklendirilecektir.)
- Süreli kira desteği
- Yaşamını/yaşamlarını idame ettirmesi/ettirmeleri için temel gereksinim desteği (gıda ve elektrik/su/ısınma/iletişim giderleri vb.)
İnsan hakları savunucularının insan hakları alanındaki faaliyetleri nedeniyle uğradıkları baskı sonucu ortaya çıkan ya da bu nedenle karşılanması mümkün olmayan tıbbi ve ruhsal destek
- Savunucu engelli ise buna yönelik destekler
- Savunucunun kendisine yönelik psikolojik destek masrafları
- Savunucunun kendisine yönelik tıbbi destek masrafları
8. Geçerli Harcamalar
Geçerli harcamalar desteğin kapsadığı alanlar başlığında belirtilen harcamalarla sınırlıdır. Yukarıda belirtilen liste dışındaki destek talepleri, destek ile programın amacı arasındaki ilişki gösterildiği takdirde değerlendirmeye alınabilir.
Alınan destek en fazla 1 yıl içerisinde kullanılmalıdır.
Başvurusu olumlu değerlendirilen insan hakları savunucuları ile imzalanacak mutabakat metninde geçerli harcamalar, desteğin süresi ve geçerliliği, desteğin sağlanma biçimi, destek kapsamında yapılacak harcamaların belgelendirilmesine ilişkin ayrıntılı bilgilendirme yapılacaktır. Mutabakat metninde belirtilenler dışında yapılacak harcamalar geçerli harcama kabul edilmeyecektir.
9. Başvuru Süreci
Başvuruda bulunmak isteyen insan hakları savunucuları aşağıda belirtilen iki yöntemden birini seçerek başvurularını yapabilirler:
- Ekte bulunan başvuru formunu doldurarak ve yine ekte bulunan KVKK aydınlatma metni ile açık rıza metnini imzalayarak başvurularını ihsdesteklenmesi@tihv.org.tr adresine “İHS Maddi Destek Başvurusu” başlığı ile gönderebilirler.
- Başvuru adresinde bulunan çevrimiçi formu doldurarak başvuru yapabilirler.
10. Değerlendirme Süreci
Elektronik posta ya da çevrimiçi olarak başvuru yapan savunuculara, başvurularının ulaştığı tarihten itibaren en geç 1 hafta içinde elektronik posta yoluyla başvurusunun alındığına dair bilgilendirme yapılır.
Elektronik posta ya da çevrimiçi olarak yapılan başvurular Maddi Destek Programları Sorumlusu tarafından kaydedilerek başvuru dosyası hazırlanır.
Başvurunun kılavuzda belirtilen kriterlere uygun olup olmadığı Maddi Destek Programları Sorumlusu tarafından kontrol edilir. Kılavuzda belirtilen kriterlere uygun olmadığı belirlenen başvurulara ilişkin başvuruyu yapan insan hakları savunucusuna bilgilendirme yapılır ve bu başvurular Bağımsız Değerlendirme Kurulunca değerlendirmeye alınmaz.
Kriterlere uygun olarak yapılan başvurular Bağımsız Değerlendirme Kuruluna sunulur.
Bağımsız Değerlendirme Kurulu insan hakları alanında faaliyet gösteren 5 asil ve 3 yedek üyeden oluşan bağımsız bir kurul olup aylık toplantılar ile bir araya gelerek oy birliği yöntemi ile karar alır.
Bağımsız Değerlendirme Kurulu değerlendirmesini;
- Başvuru formunun “2. İnsan Hakları Savunucusu Hakkında” bölümünde belirtileceklerin bu kılavuzun “5. Kimler Başvurabilir?” bölümünde belirtilen başvuran kriterleri ile uygunluğuna;
- Başvuru formunun “3.a. Maddi Destek Programına Başvuru Nedeni” bölümünde belirtileceklerin kılavuzun “2. Maddi Destek Programın Amacı” bölümünde ifade edilen programın amacı ile uygunluğuna;
- Başvuru formunun “3.b. Maddi Destek Programının Kullanım Alanları” bölümünde belirtilecek destek taleplerinin kılavuzun “7. Desteğin Kullanılabileceği Alanlar” bölümünde detaylandırılan kullanım alanları ile uygunluğuna;
- Başvuru formunun “3.b. Maddi Destek Programının Kullanım Alanları” ve “3.c. Bütçe Önerisi” bölümlerinde belirtilecek destek taleplerinin yine başvuru formunun “3.a. Maddi Destek Programına Başvuru Nedeni” ve “3.c. Bütçe Önerisi” bölümünde belirtilecek başvuru nedenleri ile ilgisine;
- Başvuru formunun “3.b. Maddi Destek Programının Kullanım Alanları” ve “3.c. Bütçe Önerisi” bölümlerinde belirtilecek talep edilen desteğin “3.a. Maddi Destek Programına Başvuru Nedeni” kısmında belirtilecek savunucunun maruz kaldığı baskı ve zorlukların etkilerini en aza indirmede öngörülen etkisine göre
başvuru formunda belirtilen her bir destek talebi için ayrı ayrı yapar.
Desteğin cinsiyet kimliği, özel ihtiyaç sahibi gruplar ve bölgesel dağılım yönünden dengeli dağıtılmasına özen gösterilir.
Değerlendirme sürecinde gerekli görüldüğü durumlarda başvuruya ilişkin ek bilgi ve belge talep edilebilir.
Başvuru sonucuna ilişkin bilgilendirme, gerekçesi ile birlikte, başvurunun yapıldığı tarihten itibaren en geç 7 hafta içerisinde elektronik posta yolu ile ilgili kişiye iletilir.
Pandemi koşulları ve/veya öngörülemeyen durumlarda bildirim ve değerlendirme sürelerinde 5 haftayı aşmamak üzere değişiklik yapılabilir.
11. Mutabakat Metni ve Takip Süreci
TİHV Yönetim Kurulu onayıyla Bağımsız Değerlendirme Kurulu tarafından destek almasına karar verilen insan hakları savunucuları ve/veya yakınları ile bir mutabakat metni imzalanacaktır. Mutabakat metninde desteğin kullanılabileceği alanlar, harcamaları belgelemeye ilişkin detaylar, desteğin kullanılacağı süre gibi tüm koşullar ayrıntılı olarak belirtilecektir.
Destek ödemeleri verilen desteğin türüne/miktarına göre tek seferde veya çoklu taksitler şeklinde yapılacaktır.
Destek alan kişilerin harcamalarını izlemek ve harcama bilgilerini planlı bir şekilde muhafaza etmek adına harcama cetvelleri kullanılacaktır.
Başvuruculardan ayrıntıları mutabakat metninde yer almak üzere, desteği nasıl kullandıklarına ilişkin bir açıklayıcı rapor ile yaptıkları harcamaları gösteren bir mali rapor ve yapılan her bir harcama için destekleyici belge istenecektir.
Mutabakat metninde belirtilen süre zarfında kullanılmayan destek miktarının iade edilmesi zorunludur.
Destek sağlama süreci bittiğinde mutabakat karşılıklı sonlandırılacaktır.
12. Gizlilik ve Mahremiyet
Program yönergesine ve başvuru sırasında sunulan KVKK kapsamında aydınlatma ve açık rıza metnine uygun olarak tüm süreçlerde başvurucunun mahremiyeti gözetilir.
13. Kılavuz Ekleri
Risk Altındaki İnsan Hakları Savunucuları için Maddi Destek Programı Başvuru Formu